Hoe werkt onze Sonse beiaard eigenlijk ?

Son en Breugel - In dit derde artikel rondom het carillon van Son nemen we een kijkje in de toren van de kerk van St.-Petrus Banden, aan het Kerkplein nr. 5. Het is een losstaande toren, omdat de bijbehorende kerk in 1958 afbrandde. Via een klein deurtje krijg je toegang tot de beiaardtoren en een gemetselde stenen wenteltrap brengt je na honderd treden bij het klokkenspel.

Tekst en foto's Evert Meijs

De beiaard bestaat uit twee delen: de kamer waar zich de speeltafel bevindt en daarbóven de klokken van het carillon. Kijken we eerst eens in het kamertje?
Als je het licht aan doet en de deur open maakt, zie je meteen de speeltafel. Deze lijkt 'n beetje op een orgel, want de toetsen van een orgel (zwarte en witte) zijn hier allemaal stokjes (49 stuks). Daarom noemen we dat een 'stokkenklavier'. Onderaan zitten de pedalen (21 stuks), die gekoppeld zijn aan de laagste klavierstokken. Een stok of pedaal is met een klok verbonden via een kabel: er lopen 50 kabels vanaf de speeltafel naar boven, naar de vijftig klokken. Eén pedaal (de meest-linkse) is niet gekoppeld aan het klavier.
Er staat een verstelbare zitbank voor de klokkenist, en boven het stokkenklavier kun je bladmuziek plaatsen. Magneetjes zorgen ervoor dat de muziek niet omlaag valt of wegwaait.

Schoenen
Verder vind je in deze speelkamer muziekboeken, foto's van andere kerktorens, maar ook enkele koptelefoons die je kunt gebruiken als je oren niet goed tegen het 'lawaai' van de klokken kunnen. In een speciaal kastje aan de muur zit een laptop. Met deze computer kun je regelen dat elk kwartier de beiaard automatisch een liedje speelt. In de laptop zitten méér dan honderd liedjes, zodat er steeds voldoende afwisseling is. Voordat een beiaardier begint te spelen, zet hij bijna altijd eerst deze automaat uit.
De carillonneur doet vaak speciale smalle schoenen aan, zodat hij beter de juiste pedalen kan aantikken. Dan gaat hij op de bank zitten, zet de bladmuziek vóór zich en begint te spelen door met de vuisten op de stokken te slaan en met de voeten op de pedalen te trappen. Telkens als hij dat doet, beweegt de draad die er aan vast zit, naar beneden, waardoor de klepel tegen de binnenkant van de klok slaat, en je die toon hoort. Hoe groter de klok, hoe lager de toon die hij voortbrengt.

Luiden
Bóven de speelkamer hangen de vijftig klokken. Daarvan zitten er 47 muurvast aan metalen balken en kunnen dus niet bewegen. In elke klok zit een klepel, die dus via een kabel met een stok en pedaal is verbonden. Tussen de klokken loopt dus een wirwar van draden. Elke klepel heeft een veer, zodat de klepel na het slaan weer meteen wordt teruggetrokken. Drie klokken kunnen op en neer bewegen, om te luiden, bijvoorbeeld voordat de mis in de kerk begint, of na een begrafenis. Maar ze hebben ook nog een extra hamer die er aan de buitenkant tegenaan slaat als we op een stok slaan of een pedaal aantikken.

Galmgaten
Alle klokken, van klein naar groot, zijn gemaakt van brons, in de klokkengieterij van Petit en Fritsen in Aarle-Rixtel. In 1975 werd de beiaard in gebruik genomen met 38 klokken: 35 vaste klokken en drie luidklokken voor de kerk. De gemeente werd eigenaar van het gehele klokkenspel. Kort na de feestelijke ingebruikname bleek er nog voldoende geld aanwezig voor tien extra klokjes. Ieder klokje kreeg de naam van de persoon of organisatie die had bijgedragen aan de realisatie van de beiaard. Later werden nog eens twee klokken toegevoegd en uiteindelijk hangen er nu vijftig. De kleinste weegt 7,5 kg en de grootste 778 kg. Zie voor een volledige geschiedenis van de beiaard het blad 'Heem Son en Breugel' 2016 nr. 3 jrg. 31. Ook de Stichting Vrienden van de Beiaard heeft een rijk archief over het carillon.
Om het geluid van de klokken zo goed mogelijk over de omgeving te verspreiden, zijn bij de bouw van de toren aan alle zijden (net onder de wijzerplaten) vier langwerpige gaten aangebracht; de galmgaten. Daar zitten steeds vier planken in die schuin naar beneden wijzen. Op die manier wordt de muziek nog beter naar beneden gestuurd en kunnen we elk kwartier naar hartenlust genieten van de mooie klanken van dit unieke muziekinstrument.
Wil je graag 'n keer mee naar boven? Neem gerust contact op met meijs.evert@gmail.com