Sonse Bergen: de parel van Son en Breugel

Son en Breugel - Een beetje verborgen ligt het, al zullen de meesten van u het gebied wel kennen. De Sonse Bergen, ingeklemd tussen de Planetenlaan, de Hendrik Venemanstraat, de Hoefbladlaan en de Dommel. Een prachtige combinatie van bos (deels op stuifzand), grasland en beekdal. Met een fascinerende hoeveelheid planten en dieren, die de moeite waard zijn. Een echte parel, midden in ons mooie dorp!

Door: Lucas van As
Foto's: Wil Feijen/Janneke de Groot

Het is een tijdje geleden dat ik een kijkje nam bij het Oud Meer, samen met Janneke de Groot van Staatsbosbeheer. Het verbaasde me om te zien hoeveel dieren en planten er voorkomen, waar ik nooit eerder acht op sloeg. Simpelweg omdat ik het niet wist. Omdat er meer mooie gebieden zijn in Son en Breugel, die ook in beheer of eigendom zijn van Staatsbosbeheer, wilde ik graag nog een dergelijke excursie maken.

De bestemming lag voor de hand: de Sonse Bergen. Om precies te zijn het stuk tussen de dode arm van de Dommel, inmiddels zo goed als droog gevallen, en de Dommel zelf. Ondanks de droogte was er meer dan genoeg te zien, zoals de (lege) schelpen van de zwanenmosselen. Grote schelpen zijn het, die op natuurlijke wijze in de dode arm terecht zijn gekomen. De open schelpen zijn van dieren die het niet hebben gered, hun resten zijn weer voedsel voor bijvoorbeeld vliegen en wespen. Langs de kant staan allerlei kruiden zoals watermunt (die echt naar munt ruikt!), moerasvergeet-me-nietje en penningkruid, met kleurrijke bloemen die vlinders, bijen, hommels en andere insecten aantrekken.

Diverse soorten libellen en waterjuffers laten zich zien, zoals de vuurlibel, die niet verrassend een vuurrode kleur heeft, en de weidebeekjuffer, waarvan het mannetje grote, donkerblauwe vlekken op de vleugels heeft. Langs de oevers groeien wilgen en in de bosrand lijsterbessen, met prachtige oranje besjes. Het riet groeit manshoog, ook het pijlkruid houdt dapper stand.

Tussen de dode arm en de Dommel ligt een klein weiland, dat van Staatsbosbeheer is. Staatsbosbeheer wil het grasland in stand houden door maaibeheer, aangevuld met begrazing door koeien. Het gras wordt normaal gesproken pas eind juli gemaaid in verband met het broedseizoen. Het gemaaide gras wordt veelal afgevoerd. Vanaf september tot november grazen er koeien.

Als we over het weiland lopen, springen overal sprinkhanen weg. 'Het is moeilijk om via het uiterlijk te bepalen om welke soort het gaat, omdat de kleurenschakering enorm kan variëren. Je kunt met zekerheid vaststellen welke sprinkhaan het is, door het geluid te beluisteren', vertelt Janneke. Opmerkelijk!

Sprinkhanen en libellen hebben relatief weinig last van het warme, droge weer, hoewel voor de libellen wel geldt dat ze water(planten) nodig hebben om hun eieren in/op af te kunnen zetten. De larven van zowel waterjuffers als libellen leven in het water.

Het bos is een mooie combinatie van loofbomen, zoals beuk, zomereik en populier, afgewisseld met naaldbomen zoals grove den en zeeden. Het bos kleurt nog groen, al laten ook hier sommige bomen al wat blad vallen. Het onderhoud aan het bos in de Sonse Bergen is niet meer dan noodzakelijk vanwege afspraken met de omgeving. Eerdere werkzaamheden, zoals geplande dunningen, zijn niet uitgevoerd, omdat buurtbewoners daar niet achter stonden. Hiermee heeft Staatsbosbeheer gehoor gegeven aan kritische reacties vanuit de directe omgeving. Er wordt plaatselijk langs gemarkeerde wandelpaden wel stormhout en staand dood hout geruimd. Zo ook na de zware storm van afgelopen januari, toen veel bomen zijn omgewaaid.

In het bos komen spechten voor, zoals de groene en de grote bonte specht, en het goudhaantje. 'Het is een piepklein vogeltje met een opvallend geel kruintje', vertelt Janneke. Langs het water staan een paar schuine bomen, ze hangen boven de Dommel. Een ideaal jachtplekje voor de ijsvogel, die regelmatig 'gespot' wordt.

Spechten maken hun nest in dode bomen, waar het hout zachter is. 'Dood hout leeft!' zegt Janneke, niet alleen door de spechten, maar ook duizendpoten, houtkevers en andere insecten die van dood hout leven en weer voedsel zijn voor dezelfde spechten of andere dieren. En paddenstoelen leven ook graag op dood hout en vormen weer voedsel voor bijvoorbeeld de eekhoorn.

In de natuur zijn de omstandigheden soms gunstig voor de ene soort en ongunstig voor een andere. Het droogvallen van vennen of poelen is rampzalig voor vissen, maar het betekent dat kikkers en salamanders volgend voorjaar veilig hun eieren kunnen afzetten in het water, en hun larven niet ten prooi vallen aan de vissen.

'De natuur is robuust', vertelt Janneke. Droge, hete zomers zijn normaal in Brabant, al is de droogte van dit jaar wel extreem. Maar de natuur herstelt zich wel. Tijdelijk zullen er minder bloemen, vlinders, bijen, hommels en andere nectar minnende soorten zijn, maar de schade in de Sonse Bergen valt op zich mee. Er zijn geen bedreigde soorten die structureel zullen verdwijnen. Individuele planten of dieren kunnen wel het loodje leggen, daar komen dan andere voor in de plaats.

Door de droogte rukken overigens allerlei soorten op die warmte en droogte minnend zijn op zoals wespspin, zuidelijke boomsprinkhaan, koninginnenpage en kolibrievlinder.

Het is vreemd, als je ziet hoe dor en soms kaal het is, maar als het even geregend heeft, en we de regen alweer beu zijn, zal ons dorp weer groener kleuren. Maar ook als het droog en dor is, is er nog steeds veel te genieten in de mooie natuur, die we midden in ons dorp kunnen vinden!