De Commissaris van de Koningin over Son en Breugel (4)

Son en Breugel - Tussen 1894 en 1928 was Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst Commissaris der Koningin (CdK) in Noord-Brabant. Een van zijn taken was het regelmatig bezoeken van alle gemeenten in de provincie. Van die werkbezoeken hield hij nauwkeurig verslag bij. Op de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) kan men alle verslagen lezen. Met toestemming van het BHIC heb ik de verslagen over de zeven bezoeken aan Son en Breugel letterlijk overgenomen en waar mogelijk voorzien van opmerkingen (deze staan tussen rechte haken). Nu volgt het verslag van het bezoek op 19 maart 1910.

Den 19 Maart 1910 kwam ik weer in Son. Ik reed er vanaf het station Eindhoven heen, bezocht vervolgens St. Oedenrode, en nam ten slotte te Schijndel den trein naar Den Bosch. Ik verleende audientie aan notaris Van de Westelaken, die kwam solliciteeren voor schoolopziener in het arrondissement Veghel; en verder een beetje bleef praten. Voor 40 jaren woonden alle boeren op een eigen plaats; de menschen trouwden niet; woonden met broers en zusters te samen. Daardoor waren er geen kinderen, als eene boerderij eindelijk open viel; zoo verklaarden B. en W. het, dat er thans 40 boerderijen bezet waren door huurboeren. Thans wordt er meer getrouwd, zoowel onder de burgers als onder de boeren.

Woningtoestanden hier en daar niet best; drie woningen werden onbewoonbaar verklaard, in het najaar van 1909 ontruimd en afgebroken. Volgens notaris Van de Westelaken was de toestand der waterleidingen ellendig; volgens B. en W. uitstekend. Omdat B. en W. van oordeel waren, dat de broekgronden niet voldoende opbrachten, werd een proef genomen met het besteken van bandhout. Hoewel ik dat in 1906 uitdrukkelijk had opgedragen, heb ik, toen er geen staat van exploitatie van gemeentelijke bezittingen was aangelegd, den burgemeester (= P. van Grinsven) hard gevallen, dat hij aan mijn opdracht niet voldaan had, en hem aangezegd, dat hij zou zorgen, dat er ten spoedigste een register zou worden aangelegd. Van de ruim 1.000 H.A. heide is er nu ± 30 H.A. tot mastbosch aangelegd in de 26 jaren, dat v. Grinsven burgemeester is.

Voor geneeskundige hulp doet gemeente weinig: f. 50 voor vaccinatie en doodschouw aan Dr. Roupp (moet zijn: Dr. Raupp) in Nunen; voor verloskundige hulp wordt heelemaal niets gedaan: twee Raadsleden hebben kinderen; de andere 5 zijn kinderloos of zijn zelfs heelemaal niet getrouwd. Als er een Roomsche jongensschool komt, en de openbare school dientengevolge zou gesloten worden, zou er kans zijn, dat het Raadhuis verplaatst werd naar de school met onderwijzerswoning; anders zal het ellendige Raadhuis van thans wel als zoodanig dienst moeten blijven doen.

De roomboterfabriek (= de Coöperatieve Roomboterfabriek ‘De Zonnebloem’ de voorganger van Stoomzuivelfabriek Sint Petrus) bestaat nog; de daaraan verbonden winkel, die zooveel aanstoot gaf, is opgeheven. Er heeft vijf maanden lang een extra tram geloopen van Veghel naar Eindhoven v.v. om uit de langsliggende gemeenten meisjes aan te voeren voor de fabriek van Philips; ± 80 meisjes werden vervoerd; kinderen van 12 tot 14 jaren verdienen ± f. 6 per week; meisjes van 20 jaren kunnen tot f. 9 à f. 10 komen. Sinds korten tijd loopt die tram niet meer; of dat komt, doordat het voorjaar wordt, en dientengevolge minder gloeilampen gevraagd worden, dan wel, doordat de geestelijken eene actie tegen Philips begonnen omdat hij op een Heiligen dag liet werken (Omstreeks 1910-1911 speelde in Eindhoven tussen Philips en de R.K. Geestelijkheid het zogenaamde ‘Feestdagenconflict’. Volgens Philips maakten de vele kerkelijke feestdagen een efficiënte productie onmogelijk omdat de meisjes eerst naar de kerk moesten. De geestelijkheid vond de kerkelijke plichten echter belangrijker.), wist men mij niet te zeggen. Vele van die meisjes, die eerst heen en weer gingen zijn thans te Eindhoven in den kost, en komen alleen des Zondags tehuis.

Stuur uw reacties naar Frans Wilbrink (secretaris@hkksonenbreugel.nl) of bel naar 0499-473049.
Voor meer verhalen: www.bhic.nl/decommissarisvertelt