Oproep tewerkstelling 1943 (links: adreszijde, rechts: tekstzijde)
Oproep tewerkstelling 1943 (links: adreszijde, rechts: tekstzijde) Foto: @heemkunde Son en Breugel

Oma’s schoenendoos; Oproep tewerkstelling

Algemeen Heemkunde

Son en Breugel - In Oma’s schoenendoos vonden wij een ietwat verfomfaaid papiertje dat er eigenlijk niet in thuishoort, maar daarom niet minder interessant is. Het bleek een oproep voor tewerkstelling te zijn gericht aan W. Th. Toenders op het adres C91 (vanaf 1948: Den Hurk 1) te Son. De oproep kwam van het Gewestelijk Arbeidsbureau Eindhoven en was gedateerd op 10 december 1943. Of dhr. Toenders op maandag 15 december tussen 2 en 4 uur zich maar wilde melden in kamer 18. Een dergelijke oproep betekende in oorlogstijd meestal niet veel goeds.

Ook met deze oproep bleek dat het geval te zijn. De oproep eindigde dan ook met twee dreigende zinnen: “Indien U aan deze oproep voldoet wordt U bij goedkeuring voor Duitschland in den landbouw aldaar, in één van de aangrenzende provinciën geplaatst. In geval van niet of niet tijdig verschijnen is Uw plaatsing in de landbouw niet zeker en is U strafbaar met gevangenisstraf tot één jaar.” Hier is dus sprake van een dwingende oproep voor tewerkstelling in Duitsland, ook wel Arbeidseinsatz genoemd.

Willem Toenders, op dat moment 21 jaar oud, meldt zich bij het arbeidsbureau en probeert de daar werkende ambtenaar ervan te overtuigen dat hij op de boerderij niet gemist kan worden. Op de achterkant van de oproep staat met de hand geschreven welke argumenten Willem voor vrijstelling aanvoerde. Niet duidelijk is of het handschrift van de ambtenaar is of van Willem zelf, maar de volgende gegevens werden vermeld over de boerderij en het huisgezin:
Boerderij: Groot 47 H.A., 12 koeien, paarden, 1 stier; kleinvee: varkens en kippen.
Huisgezin: Vader (oud, Dr. briefje), moeder, Nel, Martin, Wim, Jo.

Uit de gegevens blijkt dat het hier gaat om een voor die tijd flinke boerderij. Er waren niet veel boeren in Son en Breugel met 12 koeien; en een eigen stier was helemaal een uitzondering. Blijkbaar moest via een briefje van de dokter nog wel bewezen worden dat vader arbeidsongeschikt was. Uiteindelijk liep het goed af en hoefde Willem Toenders niet naar Duitsland. Steeds minder jongemannen kregen echter zo’n vrijstelling. Daarom doken er velen onder om zo werk in Duitsland te ontkomen. De bezetter reageerde door middel van razzia’s en dreiging met executies. Uiteindelijk zijn er naar schatting zo’n 500.000 Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland gedwongen tewerkgesteld onder vaak erbarmelijke omstandigheden. Meer dan 30.000 van hen kwamen om door honger, ziekte, mishandeling en oorlogsgeweld. Niet iedereen had zo veel geluk als Willem Toenders.

U kunt de foto van de oproep meer gedetailleerd bekijken op de website van de Heemkundekring. Zoek met nummer 78770 en u kunt de foto naar wens uitvergroten. Heeft u nog meer informatie over deze foto? Stuur uw reacties naar Frans Wilbrink, email: secretaris@hkksonenbreugel.nl, of bel naar 0499-473049.