De betekenis van Halloween
Op zaterdag 31 oktober vieren wij weer Halloween. Spooktochten, verkleedpartijen, thema-avonden in parken, fakkeltochten, aan activiteiten geen gebrek. Maar wat betekent Halloween eigenlijk, en waar komt het vandaan?
Halloween, ook genoemd All Hallows' eve(ning), is de Engelse naam voor allerheiligenavond. Het feest wordt gevierd op 31 oktober, de avond voor Allerheiligen. In de Keltische kalender begon het jaar op 1 november, dus 31 oktober was oudejaarsavond. Dit was een heidens feest, de katholieke kerk maakte er later Allerheiligen(avond) van. Het feest is in de negentiende eeuw door Ierse immigranten naar de Verenigde Staten gebracht.
Op 31 oktober verkleden kinderen zich en bellen als het donker wordt aan bij huizen in de buurt die versierd zijn met pompoenen en lichtjes, en roepen "trick or treat" (de keuze gevend tussen een plagerijtje uithalen of een versnapering krijgen). De bewoners geven de kinderen dan snoepjes. Jongeren gaan soms naar Halloweenfeesten.
In België en Nederland wordt er steeds meer aandacht besteed aan het Halloweenfeest/Allerheiligenavond. Dit gebeurt meestal niet in de vorm van langs de deuren gaan en snoep ophalen, maar wel door Halloweenfeesten en het versieren van huizen.
De Kelten geloofden dat de geesten die uit dode mensen op zouden rijzen, aangetrokken werden door voedsel dat voor dat doel neer werd gelegd voor de deuren. Om echter de boze geesten af te weren droegen de Kelten maskers. Toen de Romeinen de Britse eilanden binnenvielen vermengden ze de Keltische traditie met hun eigen tradities, die eind oktober natuurlijk de viering van de oogst betroffen, en ook het eren van de doden.
De aandacht die in Nederland en België aan Halloween wordt besteed stijgt, maar heeft bij lange na niet het niveau van dat in de VS. Dat zal ook te maken hebben met het feit dat op 11 november in de lage landen het Sint Maarten-feest wordt gevierd. Het meest opvallende gebruik van dit feest is dus ook de deuren langs gaan met een lampion en bedelen om snoepgoed.
Geschiedenis Halloween
Het christelijke feest van Allerheiligen, de dag waarop alle heiligen van de rooms-katholieke kerk gezamenlijk worden herdacht, werd in de negende eeuw door paus Gregorius IV vastgesteld op 1 november. Op 2 november viert de rooms-katholieke kerk het feest van Allerzielen ter herdenking van alle gelovige gestorvenen. Allerheiligen en Allerzielen zijn de dagen waarop in de rooms-katholieke kerk wordt stilgestaan bij de thema's sterfelijkheid, dood en laatste oordeel. De voorbereidingen voor beide feesten vinden vaak plaats op allerheiligenavond, die van Allerzielen ook wel op allerheiligendag. Ze bestaan vooral uit het bezoek aan kerkhoven en het branden van kaarsen.
Door de protestantse kerken werden deze feesten in de zestiende eeuw afgeschaft, omdat ze in strijd waren met de reformatorische leer. In Engeland leefde Halloween sindsdien als een wereldlijk feest voort en het heeft zich van daaruit verder verspreid.
Engeland
In sommige gebruiken die zich in Engeland rond Allerheiligen en Allerzielen ontwikkelden, hebben negentiende-eeuwse onderzoekers wel overblijfselen gezien van het Keltische nieuwjaarsfeest Samhain (= einde van de zomer), dat ook op de avond van 31 oktober zou zijn gevierd. Op deze dag speelden, dacht men, het geloof aan de terugkeer van de zielen van overledenen naar hun vroegere woonplaatsen, en de angst voor de aanwezigheid van bovennatuurlijke wezens een rol. Bewijzen voor deze visie ontbreken echter.
Zoals elk feest onderging ook het wereldse Halloween-feest in de loop der tijd voortdurend veranderingen. In Schotland worden in de negentiende eeuw jongeren genoemd als deelnemers aan spelen die lagen in de sfeer van de magie en voorspellingen. Weer later werd Halloween vermeld als kinderfeest.
Amerika
Door Engelse, Schotse en Ierse immigranten werd Halloween in de negentiende eeuw in Amerika geïntroduceerd. Uit die tijd worden wel kattenkwaad en onruststokerijen door jongeren vermeld. In de twintigste eeuw werd Halloween in Amerika vooral een feest waarbij kleine kinderen als spoken verkleed en met uitgesneden pompoenen als lantaarns langs de huizen gingen om te vragen om een tractatie of te dreigen met een grap (treat or trick). Sinds de jaren tachtig neemt de populariteit van het feest bij volwassenen echter toe. Ook is er een groeiende belangstelling voor de aankleding en versiering van feest en feestgangers waarneembaar die haar inspiratie vindt in zo groot mogelijke griezeligheid.
Vanuit Amerika heeft Halloween zich de laatste decennia over heel West-Europa verspreid, vooral onder invloed van griezelfilms, televisieseries en de commercie. Daarbij wordt de vermeende heidense achtergrond sterk benadrukt. Het feest wordt voorgesteld als een Keltisch feest van 2000 tot 5000 jaar oud. Zo wordt ingespeeld op een toenemende ontvankelijkheid van het publiek voor magie en New-Age.
Nederland
Sinds de jaren '80 van de twintigste eeuw is Halloween ook in Nederland bekend. Vooral onder scholieren en volwassenen is het feest de laatste jaren sterk in opkomst. Scholen, buurthuizen, cafés, clubs, discotheken zijn de plaatsen waar Halloween-parties worden georganiseerd. De feesten hebben nogal eens een besloten karakter. Ze kunnen onderling sterk verschillen, maar een belangrijk onderdeel is steeds het griezelig verkleed gaan (er worden wel prijzen uitgeloofd voor het beste, afschrikwekkendste kostuum).
Bij de pogingen het feest ingang te doen vinden, speelt het aanbieden van accessoires door de commercie een grote rol. Het belangrijkste attribuut is de uit Amerika overgenomen pompoen-lantaarn, een pompoen uitgesneden in de vorm van een griezelgezicht. Het licht van een kaarsje dat door de ogen, neus en mond naar buiten schijnt, verhoogt het effect. De Engelse naam voor de lantaarn is Jack -o'-lantern (waarschijnlijk afgeleid van een naam voor een nachtwaker). De lantaarn-maskers, ook wel gemaakt van andere materialen, worden de laatste jaren steeds vaker gedurende de hele maand oktober in de winkels te koop aangeboden. Ook de toename van het aanbod van onbewerkte pompoenen in bloemen en groentewinkels is opvallend.