Sinterklaastraditie blijft door de jaren heen veranderen

Son en Breugel / Madrid - Het Sinterklaasfeest heeft een rijke en lange traditie. Het kinderfeest zoals wij dat kennen, vindt zijn oorsprong bij Nicolaas van Myra in Turkije. Een bisschop die in de vierde eeuw na Christus leefde. Nicolaas had veel aandacht voor de positie van kinderen en heeft een aantal wonderen verricht, daarom werd hij heiligverklaard. De viering van de naamdag van de goedheiligman, 5 december, werd na de 13e eeuw steeds populairder in Europa. Zo ook in Nederland, zelfs onder de protestantse bevolking. Het feest werd in het begin met name gestimuleerd door de suiker- en zoetwarenfabrikanten van speculaas, pepernoten, borstplaat en chocoladeletters. Aanvankelijk werd de schoen gezet in de kerk. Rijken gooiden wat dukaten die eerlijk verdeeld werden onder de arme kindjes, naderhand werd de schoen geplaatst bij de verwarming thuis.

Door: Arjen Strik

Spannend en een beetje eng
Door de jaren heen hebben Sint en Piet de nodige transformaties ondergaan. Sint was vijftig jaar geleden niet de kindervriend zoals we die nu kennen, maar een strenge oude man wiens verschijning ontzag inboezemde. Gewapend met een alwetend Groot Boek, dat vele kinderen vreesden, wist hij alles van je. Hij was een zedenmeester over goed en kwaad. Destijds waren de roe en de gard nog normale opvoedingsinstrumenten. Dit straffen en belonen weerklinkt nog in de Sinterklaasliedjes, die we uit volle borst meezingen: 'Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe' of 'Vol verwachting klopt ons hart, wie de koek krijgt, wie de gard'. Sint en Piet zoals wij ze nu kennen, dateren van ongeveer 1850. Het is een creatie van onderwijzer Jan Schenkman (1806-1863). De eerste afbeelding van een knecht verschijnt in zijn boekje Sint-Nicolaas en zijn Knecht. Het verschijnsel pakjesavond ontstond pas op grote schaal na de oorlog. Door de toegenomen welvaart had men middelen om elkaar cadeautjes te geven en het heerlijk avondje samen te vieren in familieverband.

Zie ginds komt de stoomboot
In zijn boekje introduceerde Schenkman de intocht met de stoomboot. Hij beschreef zelfs de uittocht van Sinterklaas met een luchtballon, maar dat heeft het nooit gehaald in de Sinterklaastraditie. In de beginjaren van het feest reisde Sinterklaas doorgaans nog alleen. Maar hij werd al gauw vergezeld door een hulpje, die al gauw in de volksmond Piet werd genoemd. Hoewel men het nu heeft over de traditionele Zwarte Piet, bestaat de knecht van Sinterklaas dus eigenlijk nog niet zo lang. In het begin was Zwarte Piet niet echt een lieveling van de kinderen. Hij deed stoute kinderen in de zak en had een roe in zijn hand waarmee hij een tik kon uitdelen. Ook zijn uiterlijk is veranderd in de loop der jaren, waarover zo meer.
Medio de 20ste eeuw verdwijnt het boze karakter van Zwarte Piet en wordt hij meer en meer een kindervriend. Kinderen angst aanjagen, zoals Piet van oorsprong deed, was volgens de algemene opvatting niet meer pedagogisch verantwoord. Piet verandert in een stuntelige, grappige en vrolijke acrobaat, de assistent van Sinterklaas. Hij heeft nog wel een jute zak over de schouder, maar daar stopt hij strooigoed in, inplaats van stoute kinderen.

Het uiterlijk van Piet werd een 'hot item'
Maar ook Piet werd een 'hot item'. Hij ontwikkelde zich van dom hulpje naar kindervriend tot de manager van de backoffice van Sinterklaas. Sinterklaas heeft inmiddels heel veel Zwarte Pieten, soms wel honderden. Veel Pieten hebben een eigen taak. Zo is er een Inkooppiet, een Magazijnpiet, een Inpakpiet, een Wegwijspiet en een Hoofdpiet. Qua uiterlijk blijft Zwarte Piet hetzelfde: een zwarte huidskleur, een pofbroek een flamboyant hoofddeksel en bontgekleurde kleding. Hoewel de gouden oorbellen en rode lippen niet meer als passend geacht worden, staat ook zijn zwarte uiterlijk en de rol van knecht momenteel ter discussie. Een deel van bevolking vindt de zwarte gelaatskleur een racistisch karakter hebben en de rol van knecht doet denken aan het slavernijverleden. Er verschijnen daarom andere gelaatsvormen zoals de stroopwafelpiet of de roetveegpiet. Voor- en tegenstanders gaan in onze tijden elkaar te lijf. De zwartepietendiscussie is een nieuw begrip. Blokkeerfriezen is genomineerd als het woord van 2018. Ach alles ontwikkelt zich, zelfs Sinterklaas evolueert van een strenge zedenmeester in een lieve sullige Opa en Zwarte Piet van een domme knecht in de CEO van Sinterklaas. Immers de traditionele Zwarte Piet bestaat niet.

Een fantastisch kinderfeest
Zelfs op Curaçao wordt Sinterklaas gevierd. De Pieten zijn daar paars, goud, blauw, geel en oranje gekleurd. Maar vooral zijn ze zwart, donkerzwart geschminkt. En Sinterklaas? Die heeft op Curaçao dikke witte schmink op zijn gezicht. En het publiek? Het publiek vindt het prachtig. Want met alle kleuren van de regenboog blijft het toch nog steeds een fantastisch kinderfeest. Wist u overigens dat Santa Claus vroeger groen was? Omdat Coca-Cola de sponsoring op zich nam, muteerde de outfit van de Kerstman naar rood, de kleur van dit beroemde drankje.
Ach verandering is van alle tijden.

"Sinterklaasje kom maar binnen met je assistent. Want we zitten braaf te wachten op onze krent."