De Hooydonkse Watermolen

Son en Breugel / Nederwetten - Vrijwel iedereen uit Son en Breugel is er wel eens langsgekomen: 'de Hooydonkse Watermolen'. Een juweeltje van ambachtelijke waterkrachttechniek, fraai gesitueerd in het weelderige beeklandschap, pal naast de weg tussen de dorpen Nederwetten en Breugel, op een steenworp van de huidige gemeentegrens. Gelegen in een pittoreske omgeving, met mooie hoge wilgen is het een plaatje, dat zo op een schilderij zou kunnen staan. Een plek die je fantasie prikkelt en waar je even kan weg dromen over duurzaamheid en gebruik van de natuurlijke krachtbronnen.

Redacteur: Arjen Strik
Fotograaf: Wil Feijen

De naam van de molen 'Hooydonk' is ontleend aan het gelijknamige buurtschap nabij Nederwetten. Hooydonk is een zeer oude nederzetting vlak bij de plaats waar de Hooydonkse Beek in de Dommel uitmondt. Het achterzetsel 'donk' geeft aan dat dit de hoogste plek in het omringende 'nedernatte' laagland is. De watermolen dateert waarschijnlijk uit ca. 1300, heeft een rijke geschiedenis en was eeuwenlang een onderdeel van het vrouwenklooster van de priorij Hooydonk, dat gevestigd was op een eilandje achter de molen. Het was een priorij van de reguliere kanunnikessen van Augustinus. Het was een rijk klooster, alleen bestemd voor dames van adellijke afkomst. Eeuwenlang bleef de watermolen in het bezit van het klooster, totdat de priorij werd opgeheven en gesloopt. Vele eigenaren en bestemmingen volgden. Nu is het particulier eigendom en dient het als woonhuis.

Een pint om klanten te lokken
De Hooydonkse molen is een volmolen en was vroeger in gebruik als koren-, olie en houtzaagmolen. Het malen van graan was oorspronkelijk de hoofdzaak. De molen had een goede naam en was bekend in de wijde omgeving. Maar in vroegere tijden was er al sprake van concurrentie. Er waren meerdere molens in de omgeving, zoals ook de naaste concurrent de 'Watermolen van Opwetten'. Deze watermolen is nog vastgelegd in een schilderij door Vincent van Gogh, die ook schetsen maakte in Hooydonk. Om klanten te lokken had de molenaar destijds al een opmerkelijke marketingstrategie. De molenaar van de afgelegen Hooydonkse molen gaf in 1688 een pint bier aan iedereen die bij hem graan liet malen. En niet zonder succes, het bier schuimde welig en de omzet steeg.

Wat technische details
De watermolen is een zogenaamde onderslagmolen bestaande uit twee open waterraderen van hout en staal, vier verticaal beweegbare sluisdeuren met haspels, kademuren, stortbed; houten loopbrug. Op ongeveer 200 meter stroomopwaarts is in de Dommel een eenvoudige stuw gemaakt en wordt water van de Dommel afgetakt naar de molen. De molen bestaat uit twee houten gebouwen met een rieten kap. Beide opstallen zijn deels over het water op de linker- en rechter oever van de afgetakte Dommel gebouwd en staan op houten stammen en palen met in het midden de waterraderen.

Herbestemming
In de voormalige volmolen is later een olie- en houtzaagmolen gevestigd. De oliemolen is rond 1935 ontmanteld, de houtzaagmolen in 1954. De korenmolen heeft tot 1979 veevoer en graan gemalen, maar kwam daarna ook tot stilstand. In de voormalige olie- en houtzaagmolen was een horecagelegenheid gedacht, maar deze plannen zijn niet doorgegaan; dat deel van de dubbelmolen is sinds 1997 verbouwd tot woonhuis. Het is een Rijksmonument. Op de korenmolen wordt nu geregeld spelt gemalen voor een bakker uit de buurt die er onder andere speculaas en speltbrood van bakt.

Waterkrachtcentrale
De molen ligt aan een kunstmatige aftakking van de Dommel en op enige afstand voor de molen, waar de tak afsplitst, ligt de stuw en een vispassage. Sinds 2005 wordt met behulp van een nieuwe stuw stroom opgewekt, de productie wordt afgenomen door Greenchoice. Met de opbrengst wordt de molen onderhouden. De waterkrachtcentrale levert genoeg op om veertig huishoudens van stroom te kunnen voorzien. In 2009 is ook het waterrad aan het woonhuis aangesloten op een generator en wekt stroom op.

Bron:
Nederlandse Molendatabase, heemkundekring.