Bijzondere mensen uit Son en Breugel

Mina Poppekop: Een portret
Son en Breugel - Over Mina is eigenlijk maar weinig bekend. Er is geen dagboek en zover we weten zijn er nauwelijks waarnemingen door tijdgenoten te boek gesteld. We moeten het dus doen met wat ambtelijke registraties en enkele anekdotes en legendes die in Son en Breugel de ronde deden en nog doen. 

De feiten
Eerst dan maar de feiten. Mina heette officieel Wilhelmina Lodewijks en werd op 5 maart 1875 in Tongelre geboren. Ze trouwde op 10 november 1905 in Eindhoven met Johannes Kuijten afkomstig van Zesgehuchten. Hij was van beroep sigarenmaker en soms ook sigarenpoppenmaker (Een poppenmaker voorziet het binnengoed van de sigaar van een omblad en perst het geheel in een houten mal in de vorm van een sigaar. Dit product heet de pop.) Het paar vertrok twee weken later naar Stratum en verhuisde binnen een periode van vier jaar nog twee keer, eerst naar Strijp dan naar Woensel. Op 20 november 1909 overleed Johannes Kuijten in Woensel. De vele verhuizingen in korte tijd kunnen wellicht verklaard worden doordat er in het begin van de 20ste eeuw een tekort was aan poppenmakers waardoor het voor hen aantrekkelijk was te switchen naar de meestbiedende werkgever.

Mina bleef niet lang alleen. Ze verhuisde op 20 juni 1910 van Woensel naar Son en trad daar op 30 september van dat jaar in het huwelijk met Wilhelmus (Willem) Lemmens. Willem was afkomstig uit Reusel waar hij op 19 juli 1854 werd geboren. Willem,  die van beroep bezembinder was, was dus zo’n twintig jaar ouder dan Mina. Ook Willem had al een huwelijk achter de rug. Hij was eerder gehuwd geweest met Cornelia Sijkens uit Son. Uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren. Eind 1907 overleed Cornelia. Willem en Mina gingen na hun huwelijk in Son wonen onder meer op de adressen A124 en A173 (= Molenstraat). Op 20 februari 1932 overleed Willem. Mina zou nog acht jaar als weduwe door het leven gaan. Zij overleed op 15 mei 1940, de dag dat Nederland capituleerde voor de Duitsers.

De verhalen
Nu de zaken die voor een belangrijk deel door overlevering tot ons zijn gekomen. Om haar eigenaardige levensstijl wilden de mensen in Son zo weinig mogelijk met Mina te maken hebben. In haar huisje in de Molenstraat achter de boterfabriek hield Mina  vele honden en katten die ze aan een tafelpoot bond. Sommige dieren kregen zo weinig te eten dat ze van de honger stierven. Dat het er binnen in huis niet al te fris rook zal duidelijk zijn. Dat gold trouwens ook voor Mina zelf. Ze was verre van proper en at met de dieren of at niet. De uitgehongerde dieren hebben haar zelfs een keer aangevallen. Houthandelaar Piet van de Laar herinnerde zich in 2013 Mina als volgt: “Als er af en toe een vlooientheater naar Son kwam, wisten wij dat we vlooien konden leveren aan de directeur. Wij gingen dan naar Mina Poppekop, zij had vlooien genoeg.” Ook Piet Coppelmans van de Sonniuswijk kon zich in 1998 Mina nog goed voor de geest halen: “Het was ongeveer 45 minuten lopen van de Sonniuswijk naar de jongensschool in het dorp.

We liepen langs de boerderijen van Van Nuland, Graad Swinkels, Gottenbos, Van de Loo en Van Osch. Ook kwamen we langs Mina Poppekop. Zij woonde toen nog met haar dieren die bij haar in bed sliepen, in een klein hutje in de Dorpsstraat. Als we haar plaagden kwam ze ons achterna met de bezem.” Mina deed overigens niemand enig kwaad. Toen de dokter een keer bij Mina, die ziek te bed lag, op bezoek kwam en de dekens opensloeg, zei hij: “Doet-oe sokken ook maar uit, Mina.” Maar Mina had geen sokken aan, haar voetjes hadden al in maanden geen water of zeep gezien.Mina had het niet breed. Haar tweede man probeerde gezeten op zijn hondenkar zijn bezems aan de man te brengen en dat zal wel geen vetpot zijn geweest. Op Vastenavond scharrelde hij nog wat bij door met de rommelpot langs de deuren te gaan. Als Willem al iets verdiende dan ging dat voor een groot deel op aan drank. Het verhaal gaat dat hij een keer met zijn zatte kop tegen de omhoog staande brug in de Stakenburgstraat reed. Mina ging af en toe uit bedelen om zodoende ook een centje bij te verdienen. Veel zal al dat geploeter niet opgebracht hebben. Met name tijdens de crisis in de jaren dertig was de situatie in huize Lemmens-Lodewijks bijzonder nijpend. Gelukkig had burgemeester Schoepp een Crisiscomité in het leven geroepen dat de distributie verzorgde van allerlei hulpgoederen, zoals dekens, lakens, voedselbonnen of gewoon voedsel. Mies Schoepp, de vrouw van de burgemeester, die lid was van het comité, wist zich jaren later nog te herinneren dat ook Mina Poppekop regelmatig bezocht werd.

De bijnaam
Hoe Mina aan haar bijnaam Poppekop is gekomen, hebben we niet kunnen achterhalen. Volgens ons zijn er twee mogelijkheden. Ten eerste weten we dat Mina vooral bekend is geworden door de foto’s die de bekende Lieshoutse fotograaf Martien Coppens van haar gemaakt heeft. Daarop is ze te zien met een klederdrachtmutsje. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog raakten klederdrachten langzaam uit de mode. Maar poppen van kinderen hadden vaak nog wel zo’n mutsje op. Vandaar de naam Poppekop. De tweede mogelijkheid heeft te maken met het sigarenmakerjargon. De eerste stap in het fabricageproces van sigaren was het maken van de pop (het binnengoed van de sigaar met omblad). De pop (ook wel bosje genoemd) werd in een mal geperst. Het bovenstuk van de pop waar de sprieten tabak uitstaken, leek op een wilde bos haar. Mina was vier jaar lang gehuwd geweest met Johannes Kuijten, onder meer sigarenpoppenmaker van beroep. Als Mina geen mutsje op had dan leek haar haar wel op het bovenstuk van de pop, oftewel een poppekop.

Het schilderij
In de heemkamer van Erfgoedvereniging Son en Breugel hangt een schilderij met het portret van Mina Poppekop dat werd geschilderd door Toon van den Baar uit Lieshout (geboren 23 juli 1919, overleden 26 mei 1991). Het schilderij is een olieverf op doek, meet 39 x 29 cm, en is linksonder gesigneerd met A.V.D.BAAR. Wanneer het schilderij is gemaakt, is onbekend maar het is onwaarschijnlijk dat Mina hiervoor geposeerd heeft. Vermoedelijk is het geschilderd aan de hand van bijgaande portretfoto van Martien Coppens. Een vergelijking van foto met schilderij toont een opmerkelijke overeenkomst. De schilder heeft alleen de rimpels van Mina extra zwaar aangezet. Zowel op de foto als op het schilderij kijkt Mina met haar pretoogjes vrolijk de wereld in. Het is duidelijk dat Mina niet alleen maar kommer en kwel heeft gekend, maar soms ook van het leven heeft genoten.

Frans Wilbrink.
Heeft u nog opmerkingen over dit artikel? Stuur uw reacties dan naar Frans Wilbrink, e-mail, coordinatorbg@erfgoedvereniging-sonenbreugel.nl.