Het Wilhelminakanaal is honderd jaar!

Son en Breugel - Een boom planten in het Vroonhovenpark, zoals voor iedere honderdjarige in onze gemeente, leek de Erfgoedvereniging niet zo geschikt. Of een standbeeld bij de brug van een van de ‘polderjongens‘ die een eeuw geleden het kanaal hebben gegraven en hier soms bleven wonen. Een eeuwfeest voor een kanaal dat generaties lang een barrière vormde voor het doorgaande verkeer en dat messcherp dwars door het oude landschap sneed; waar denk je dan aan? Zomaar dit moment voorbij laten gaan (zoals in 1923) was geen optie voor de Erfgoedvereniging, en dus staat er het een en ander te gebeuren.

Gastredacteur: Henk Hutten

Op 24 april 1923 werd in Son en Breugel het laatste stukje van het Wilhelminakanaal voor de scheepvaart geopend. Het kanaal was de nieuwe verbinding tussen de in 1826 gegraven Zuid-Willemsvaart in het zuiden en de Amer in het noorden. Vooral Tilburg had tientallen jaren aangedrongen op de aanleg van het kanaal. Steenkool uit het zuiden voor de machines in de textielindustrie had het nodig, en een verbinding naar het noorden om te kunnen exporteren. In 1923 was het eindelijk zover; het kanaal was klaar. Tijd voor een feestje? In de buurt van Son en Breugel werd een dam opgeruimd en dat was het dan, zonder festiviteiten en versierde schepen. De opening was bewust sober gehouden: het geld was op en de budgetten voor de aanleg van het kanaal waren fors overschreden. In de jaren negentig van de negentiende eeuw was de aanleg begroot op fl 7.500.000,- en bij de oplevering van het kanaal in 1923 bedroeg de rekening fl 27.500.000,-.

Onze gemeente was aangeslagen voor een bedrag van fl 3.000,-, en daarover moest nog ernstig vergaderd worden in de gemeenteraad. Een van de raadsleden vond dat bedrag aan de hoge kant en wilde niet verder gaan dan fl 2000,-, want wat hadden we hier nou aan zo’n kanaal? Hij kreeg geen steun en dus bleef het eerder afgesproken bedrag staan. De vooral agrarische bevolking met kleine stukjes grond had natuurlijk ook niets aan dit kanaal, dat min of meer toevallig hier langs kwam. Het was ook lastig, want het kanaal sneed dwars door de oude gemeente en als je van Houtens naar het dorp wilde, moest je omrijden. En hoe moest het dan met de Dommel? Eerst had men overwogen om het nieuwe kanaal te vullen met water van de Dommel, maar hoe moest het dan met de watermolens en de waterhuishouding in het agrarische achterland? Na veel wikken en wegen werd er een duiker onder het kanaal aangelegd.

Er kwamen drie ophaalbruggen, op Houtens, bij Stakenburg en bij de Stad van Gerwen, elk met een brugwachter en een café. Een vierde brug, een draaibrug met rails voor de tram, lag in het dorp, met ook een brugwachter en een café. Daar kwamen ook een drukke haven en veel nieuwe huizen. Ten zuiden van de Groote Beek heette het voortaan Kanaalstraat, met veel nieuwe bedrijvigheid, en zelfs het postkantoor verhuisde naar de overkant. Een brief posten was niet altijd vlug gedaan, als er net een schip dringend wilde passeren en de brugwachter alle tijd nam om de brug te openen en te sluiten. Gelukkig was daar dan een café, ook voor de doorgaande passant, met veel negotie, want het werd druk met schepen bij de haven. Niet met het doorgaande verkeer, als je de foto’s van die tijd moet geloven. 

De bruggen werden in 1940 door de terugtrekkende Nederlandse militairen vernield en in 1944 door de Duitse troepen. Voor operatie ‘Market Garden’, op 17 september 1944 met luchtlandingen op de Sonse heide begonnen, was dat al meteen een grote tegenslag. Ons kanaal was wereldnieuws. Het duurde meer dan een dag voordat er een baileybrug lag en de geallieerden verder konden oprukken richting Arnhem. Zo snel mogelijk werd na de oorlog de baileybrug omgebouwd tot hefbrug. Er kon weer gevaren worden en hulpgoederen konden worden aangeleverd. Na enkele jaren werd die hefbrug weer vervangen door een draaibrug, die pas in 1981 werd vervangen door de huidige hefbrug.

Na de oorlog kwam er een geweldige bevolkingsexplosie en werden er nieuwe wijken gebouwd. Ten zuiden van het kanaal kwam er steeds meer industrie, en steeds meer verkeer, te veel voor de doorgaande route door Son. Daar moest iets op gevonden worden. Een nieuwe weg aan de westkant, of konden we niet beter de Dorpstraat ombouwen? Die laatste optie werd uitgevoerd. Het oude tracé werd Nieuwstraat, meer dan de helft van de huizen werd afgebroken, en ook oude monumentale panden moesten eraan geloven. We kregen meer ruimte in het dorp, maar de oude brug bleef en ook de Kanaalstraat bleef als vanouds. Achteraf niet zo slim: tientallen jaren verkeersellende. Er kwam wel een nieuwe (toch vaak tot op de huidige dag haperende) brug in 1981 en de Kanaalstraat werd opgeknapt, maar het bleef druk. Pas sinds het begin van deze eeuw kun je door de aanleg van de A50 om de brug heen, pas na jarenlange procedures en heftige tegenstellingen.

Activiteiten Wilhelminakanaal is honderd jaar! 

Fietstocht op 14 mei
Al veel jaren werd de fietstocht op Hemelvaartsdag georganiseerd, maar we zijn daarvan met reden afgeweken: vanwege het 100-jarige bestaan van het kanaal zullen op 14 mei historische schepen afgemeerd liggen in Lieshout. Deze oude schepen worden door enthousiaste schippers in de vaart gehouden en zijn zeker de moeite waard om te gaan bekijken. Fietst u mee naar Lieshout? Op zondag 14 mei kunt u dan tussen 13.00 en 13.30 uur gratis een route en een toelichting ophalen in de heemkamer op het Oude Raadhuis. En dan maar hopen dat de weergoden meewerken. Veel fietsplezier!

Wandeling op zondag 21 mei
Op zondag 21 mei kunnen we samen met de gidsen van het IVN en de Erfgoedvereniging wandelen. De wandeltocht heeft als start- en eindpunt het parkeerterrein bij de Sonse Jachthaven aan de Kanaaldijk-Zuid 2. De wandeling start om half twee. De IVN-gidsen kunnen veel informatie geven over al wat groeit en bloeit en ‘onze’ gidsen kunnen veel vertellen over de geschiedenis tijdens deze tocht van ongeveer twee kilometer, via de Kanaalstraat en de Driehoek naar de Dommelduiker, waar de Dommel al vanaf 1921 onder het kanaal doorgaat. Wandelschoenen worden aanbevolen. Graag aanmelden als u mee wilt op het mailadres: secretaris@erfgoedvereniging-sonenbreugel.nl of telefonisch via 0499-473310 (b.g.g. graag inspreken en vermelden met hoeveel mensen u deelneemt).

Opening tentoonstelling op zaterdag 27 mei
Op zaterdag 27 mei om 14.00 uur wordt in een feestelijke bijeenkomst in het Dommelhuis het speciale nummer van ‘Heem Son en Breugel’ aan wethouder Jan Boersma overhandigd, waarna hij de officiële openingshandeling van de tentoonstelling over honderd jaar Wilhelminakanaal zal verrichten. Te zien zijn ruim honderd afbeeldingen over het ontstaan en de geschiedenis van het kanaal en de betekenis van het kanaal voor ons dorp. Er kwam pas een Kanaalstraat na 1923 en de bewoners daarvan hadden een sterke band, die nu nog bestaat. Zij hebben samen met de Erfgoedvereniging deze tentoonstelling gerealiseerd. Natuurlijk bent u allen van harte uitgenodigd. De tentoonstelling blijft tot en met 2 juli in het Dommelhuis te bezoeken.

Gevraagd door Ars Longa: artistieke kwaliteiten op 27 mei
Honderd jaar na het graven van het kanaal gaat Ars Longa dit nog een keer doen. We hoeven hier niet voor in de modder te ploeteren, maar we gaan het beleven door het maken van een groot schilderij van dit enorme karwei. Zoals er veel mensen gewerkt hebben aan het kanaal, gaan we ook aan dit schilderij met een groot aantal mensen werken. Het wordt opgebouwd uit 70 beschilderde paneeltjes, die bij elkaar een afbeelding vormen van de graafwerkzaamheden van 100 jaar geleden. We gaan uit van een oude foto. Die is in 70 stukjes geknipt die elk, sterk vergroot, op een paneel nageschilderd worden. Bij elkaar vormen deze beschilderde panelen een schilderij van 2,5 bij 3,5 meter dat een plaats zal krijgen aan een wand in het Dommelhuis.

Iedereen is uitgenodigd om een paneeltje te komen schilderen. Ook als u nog nooit iets geschilderd heeft bent u welkom. Het is makkelijker dan u denkt en er zijn begeleiders om u te helpen. Grijp uw kans voor eeuwige roem om met uw eigen schilderij de wanden van het Dommelhuis te sieren. Het evenement vindt plaats in het Dommelhuis op zaterdag 27 mei van 13.00 tot 17.00 uur.