Herdenking bevrijding in september 1945

Son en Breugel - September 1945, een jaar bevrijdt en nog volop in de zorgen. Het was me wel een jaar geweest: eerst de luchtlandingen op de Sonse hei op 17 september 1944 en daarna vier dagen oorlog in en rond het dorp. In de eerste weken na die vier oorlogsdagen moest het leven weer op gang komen.

Geschreven door: Henk Hutten

Verwoeste huizen, links en rechts in Son en in Breugel, op Bokt en de Driehoek, meer dan tien burgers omgekomen, honderden militairen gesneuveld en bij Wolfswinkel begraven. Een militair bestuur kreeg het al na enkele dagen voor het zeggen en zo bleven we nog maandenlang oorlogsgebied, met op de Sonse hei een vliegveld, Zonhove als militair hospitaal, de scholen en het patronaat voor onderdak voor militairen, de pastorieën als centra voor de legerleiding en veel huizen voor de opvang van een paar honderd evacués uit Limburg. De doorgaande weg door het centrum van Son was vooral bedoeld voor de aanvoer van militair materieel en voedselvoorraden. Aanvoer van gebruiksgoederen en materialen was bijna onmogelijk. Er was aanzienlijke schade aan woonhuizen en herstel was voorlopig niet te verwachten.

Improviseren
Onze eigen bestuurders, de twee vroegere wethouders Latijnhouwers en Van Heeswijk, konden in die situatie vanuit het gemeentehuis niet veel anders doen dan met de pastoors hulp bieden, doden begraven, evacués onderbrengen. Wie nog voorraad had, werd gevraagd die te delen. Voor het herstel van woningen ontbraken geld en materialen. Van de oogst van 1944 was een groot deel onbruikbaar. De velden moesten eerst vrij gemaakt worden van oorlogsmateriaal. Er moest veel geïmproviseerd worden. Intussen naderde een strenge winter.

Dertig woningen
Pas op 31 januari 1945 was de eerste naoorlogse vergadering van het College van Burgemeesters en Wethouders. Sinds de opheffing door de Duitsers op 1 september 1941 ging het gemeentebestuur weer functioneren: op 15 februari werd het armbestuur belast met het verstrekken van voorschotten aan getroffenen, ‘welke zij nodig mochten hebben voor het aanschaffen van eerste levensbehoeften en meubilering’ en in de vergadering van 28 februari werden plannen ontwikkeld voor het bouwen van dertig eenvoudige woningen, bedoeld om daarmee zestig (!) gezinnen woonruimte te bieden.

Herstel van het oude
Op 14 maart was Schoepp nog voorzitter, maar daarna was hij afwezig. Hij had zich aangemeld voor een functie in dienst van het Militair Gezag. In de maanden daarna kwam hij alleen nog terug om een nieuwe gemeenteraad te installeren. Die kwam op 7 augustus 1945 voor het eerst bijeen. Daarna ging het verder over het uitdiepen van de Breugelse Beek, de wateroverlast rond De Heuvel en in Breugel, de distelbestrijding op de kanaaldijk, de vervuiling van het pad langs de Sonse kerk, de mogelijkheid voor het opstarten van een schoolartsendienst en tenslotte pleitte raadslid Wijns voor het weer aanbrengen van het klokje in het torentje van het raadhuis. Herstel van het oude, vertrouwde, geen nieuwigheden.

Jaarlijks bevrijdingsfeest
In de discussie over de data van de kermissen werd een jaarlijks bevrijdingsfeest op 17 september wel genoemd, maar verder werd er in de raadsvergadering niet gesproken over een invulling van zo’n feest. Daarvoor tekende het bestuur van de ‘Oranje Vereeniging’, zoals blijkt uit het ‘Programma Bevrijdingsfeesten 1945’, op schaars papier gedrukt, voor 25 cent te koop, een heel bedrag voor die tijd. Drie dagen lang vierde men feest: op zaterdag 15 september moest bij het krieken van de dag iedere inwoner de vlag uitsteken, om twee uur waren er kinderspelen in Breugel voor alle kinderen uit Son en Breugel met een traktatie na afloop, om zes uur een gekostumeerde voetbalwedstrijd. Op zondag 16 september waren er om één uur gecombineerde sportdemonstraties door de rij- en gymnastiekvereniging en opnieuw om zes uur dansen.

Grote dag
. Om acht uur reveil door de leden van de rijvereniging. Om tien uur een plechtige mis op het oorlogskerkhof, het ‘Amerikaansche kerkhof’ op Wolfswinkel, met predicatie en kranslegging. Vanaf twee uur begon de grote optocht door het dorp via de route vanaf de Driehoek (de molen) door de Dorpsstraat tot aan het gemeentehuis en vervolgens door de Dommelstraat naar Breugel. Om half zeven een zanghulde vóór het gemeentehuis door ‘Eens van Zin’ en een prijsuitreiking. Om half acht was het weer tijd om te dansen.

Programma optocht
Het programma vermeldt 54 (!) groepen van deelnemers uit de wijken. Buurtvereniging Esp kwam met de afbeelding van een tank, buurtvereniging Houtens met een vliegtuig, de Driehoek met ‘Zoo vierde de Driehoek de bevrijding’ en groep 51 uit Breugel beeldde de putjesgravers uit, die op 17 september 1944 door een Duitse razzia aan het werk waren gezet.

Nieuwe werkelijkheid
Het moet een geweldig feest geweest zijn. Zo te zien was het hele dorp actief geweest. Iedereen had mee gevierd om het oorlogsleed achter zich te laten. Maar de harde werkelijkheid van schaarste en soberheid was nog niet voorbij. In de week daarop werd al het in de oorlog verdiende geld waardeloos. Geldzuivering. Tegen inlevering van het oude geld kreeg ieder een nieuw tientje, het begin van een nieuwe werkelijkheid. Armoe troef. Het jaar liep ten einde. Er moest nog veel werk verzet worden, maar de vaart zat erin en er was in ieder geval een mooi feest gevierd.