Een andere manier van afscheid nemen

Son en Breugel - Verdriet, eenzaamheid, troost en intiem, dat zijn de vier woorden die uitvaartondernemers Leonie van den Tillaart, Antwan Kuis en Franca van de Kerkhof opnoemen als zij terugblikken op het afgelopen jaar. Een jaar waarin COVID-19 centraal stond en nog steeds staat, en die menig afscheid en uitvaart anders heeft laten verlopen dan de naasten voor ogen hadden.

Redacteur: Emmy Grit
Fotograaf: Wil Feijen

“Als ik aan verdriet en eenzaamheid denk, dan denk ik aan de situatie waarin coronapatiënten tijdens de eerste golf zijn gestorven en aan hoe de nabestaanden afscheid hebben moeten nemen van hun geliefde”, begint Leonie van Leonie van den Tillaart Uitvaartverzorging te vertellen. “Soms mocht er maar één nabestaande bij het overlijden aanwezig zijn, en soms moest er afscheid worden genomen van achter een glazen wand.” Antwan Kuis, van Uitvaartverzorging A. Kuis, voegt toe: “Er zijn veel mensen in een korte tijd weggerukt van de familie, zonder kus, zonder knuffel, zonder afscheid. Overlijden in een verre stad, weg van iedereen van wie je houdt, is niet voor te stellen, maar het was de harde realiteit.” In de tweede golf zijn deze situaties anders geworden en was er in veel gevallen wel tijd en een ruimte om afscheid te nemen.

Niet bang
Ook het regelen van de uitvaart werd een uitdaging. Op een gegeven moment werd zelfs geadviseerd om de uitvaart via de telefoon of via Zoom te regelen, wat nieuw was voor onze branche. Franca van de Kerkhof van Coda Uitvaarten: “Het dringende verzoek vooral thuis te werken, ging er bij mij niet in. Ik kon mensen via de telefoon niet recht in de ogen kijken en voelen wat ze nodig hebben. Als ik daar aan toe had gegeven, dan had ik de mensen niet bij kunnen staan zoals ik het nu wel heb kunnen doen.” Antwan voegt toe: “We hadden het gevoel dat we mensen teleurstelden, omdat wij niet meer aan huis kwamen om het afscheid door te spreken. Wij regelden het afscheid via de telefoon of door gebruik te maken van videobellen maar dat maakte het moeilijk om persoonlijke begeleiding te geven. We hebben ons best gedaan; het nieuwe beleid paste niet bij ons, maar we konden niet anders.” Leonie regelde het afscheid daarentegen wel bij de mensen thuis: “Met de nodige aanpassingen en voldoende afstand is dit goed gegaan. Ik heb wel een keer een afscheid online moeten regelen, omdat de overige gezinsleden ook besmet waren met het coronavirus.”

Veranderingen
In het begin was er veel onduidelijkheid over wat het coronavirus deed bij overledenen. Overledenen werden tijdens de eerste coronagolf door uitvaartmedewerkers in beschermende kleding opgehaald en naar het rouwcentrum gebracht, waar die werden verzorgd door de uitvaartmedewerkers; dit mocht toen niet door familieleden gedaan worden. Familieleden mochten zelfs bij de crematie niet meer aanwezig zijn bij de invoer. Dit is inmiddels bijgesteld: familieleden mogen de overledene weer verzorgen en zij mogen weer bij de invoer zijn.

Intiem
Het aantal aanwezigen dat bij een uitvaart aanwezig mocht zijn, is verschillende keren bijgesteld de afgelopen maanden: van onbeperkt, naar honderd, naar vijftig, naar dertig, en dan vaak nog met een aantal subregels. Speciaal voor de nabestaanden en het bezoek heeft Uitvaartverzorging Kuis er steeds naar gestreefd om hun rouwcentrum open te stellen voor bezoeken, zodat er toch afscheid genomen kon worden. Het aantal genodigden dat aanwezig mocht zijn tijdens de uitvaart, is voor veel nabestaanden best wel een ‘dingetje’ geweest. Leonie: “Nabestaanden keken kritisch naar de gastenlijst wie ze uit zouden nodigen.” Achteraf hoorden de drie uitvaartondernemers dat het afscheid intiemer was dan ze van tevoren hadden kunnen bedenken.

Aanpassingen
Ook de manier van afscheid nemen en het betuigen van medeleven vroegen om aanpassingen doordat het geven van een knuffel of de bekende arm om de schouder niet meer mogelijk was door de basismaatregelen. Leonie: “Je ziet mooie momenten ontstaan, intiem en toch op veilige afstand.” Mensen zochten verder naar andere mogelijkheden om hun medeleven te betuigen; zo werd veel vaker een digitaal condoleanceregister getekend en werden soms tijdens een rouwstoet erehagen gevormd. Voor Franca hoeft de erehaag niet te blijven: “Ik hoop dat de mensen weer aan huis op bezoek komen of naar de uitvaartdienst, zodra het weer mogelijk is.” Volgens de uitvaartondernemers zijn er ook meer brieven en bloemen verstuurd naar de nabestaanden.

Livestream
Door de vele verschillende maatregelen die in het afgelopen jaar zijn genomen, moest de uitvaartbranche het beleid keer op keer aanpassen. “Voor ons was dat een uitdaging, maar ook voor degenen die een dierbare hadden verloren”, aldus de drie ondernemers. Zij ontdekten steeds weer nieuwe manieren om, volgens de nieuwste richtlijnen, op passende wijze afscheid te kunnen nemen. Antwan: “Voor maart 2020 hadden we er nog zelden aan gedacht om gebruik te maken van een livestream bij een afscheidsdienst.” Voor Franca zou de het gebruik maken van een live-stream altijd wel mogelijk mogen blijven. Leonie voegt toe: “Zo maak ik regelmatig gebruik van de diensten van Foolen Audio & Light. Zij maken tijdens de plechtigheid opnames op locatie. De mensen die niet bij het afscheid aanwezig kunnen zijn, hebben door de liveverbinding toch het gevoel dat ze erbij zijn. Het is een andere manier van afscheid nemen, en ook dat voelt goed.”